Seminarium naukowe „Russian invasion of Ukraine and the new international order – the perspective of Central Europe and the countries of the Global South” - sprawozdanie

W środę, 31 maja, na Wydziale Nauk Społecznych (WNS) odbyło się międzynarodowe seminarium naukowe pt.: Russian invasion of Ukraine and the new international order – the perspective of Central Europe and the countries of the Global South. Wśród zaproszonych uczestników byli m.in. goście z Nowej Zelandii, Meksyku i Ukrainy, a także z Uniwersytetów Jagiellońskiego i Warszawskiego, oraz oczywiście Gdańskiego. Organizatorami wydarzenia były: Instytut Politologii oraz Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Gdańskiego.

Seminarium podzielono na dwa panele – pierwszy dotyczył genezy, aspektów geopolitycznych i skutków wojny dla porządku międzynarodowego, drugi z kolei perspektyw państw Europy Środkowej i Globalnego Południa na wojnę w Ukrainie.

Seminarium rozpoczął kierownik Zakładu Stosunków Międzynarodowych dr hab. Wojciech Grabowski, prof. UG, który przywitał gości i podkreślił, że konferencja jest okazją do wymiany doświadczeń, pogłębienia wiedzy oraz nawiązania współpracy między uczelniami. Następnie głos zabrał prodziekan ds. Badań naukowych i Współpracy Międzynarodowej dr hab. Radosław Kossakowski, prof. UG, który otworzył seminarium i zaprosił gości do dyskusji o skutkach oraz prognozach wojny w Ukrainie. W kolejnym wystąpieniu dyrektor Instytutu Politologii dr hab. Arkadiusz Modrzejewski, prof. UG podkreślił, że jesteśmy świadkami zmiany porządku międzynarodowego z dominującego zachodniego, opartego na wartościach liberalnych w ład hybrydowy, z coraz silniejszymi tendencjami niedemokratycznymi.

Z racji ogromu treści, która wybrzmiała podczas seminarium, sprawozdanie merytoryczne wydarzenia zawiera się w najważniejszych punktach:

1)    Świat demokratyczny odpowiedział na wojnę w Ukrainie w sposób odmienny. Niektóre państwa, takie jak Indie, nie poparły zachodnich sankcji nałożonych na Rosję, stąd prosty podział świata i postrzeganie wojny w Ukrainie przez pryzmat zderzenia demokracji z autorytaryzmem jest uproszczeniem (prof. Rob Rabel).

2)    Zachód po zakończeniu zimnej wojny (1991) był naiwny sądząc, że uda się zdemokratyzować Rosję. To myślenie życzeniowe towarzyszyło państwom zachodnim, mimo wypowiedzi prezydenta Putina o potrzebie rewizji terytorialnej i powrotu do dziedzictwa Rosji Radzieckiej (prof. Edward Haliżak).

3)    Mimo posiadanego przez Rosję potencjału wojskowego (zwłaszcza nuklearnego) oraz kreowanego wizerunku supermocarstwa, wojna w Ukrainie obnażyła słabości tego państwa. Rosja próbowała stworzyć własną tożsamość – nie wschodnią ani zachodnią ale euroazjatycką. Jednak rosyjska polityka nie opierała się na integracji, ale na opresji, ucisku i ekspansji, dlatego musiała ponieść fiasko (prof. Anatoliy Kruglashov).

4)    Położenie Polski i Ukrainy w sąsiedztwie Rosji od wielu stuleci stanowi dla tych państw wyzwanie, a nawet zagrożenie. Rosja dążyła do stworzenia z Ukrainy strefy buforowej między Rosją a Europą, a Zachód zrobił niewiele, aby zapobiec rosyjskiej agresji na Ukrainę (dr hab. Jan Wendt, prof. UG).

5)    Nowy ład powojenny będzie ładem hybrydowym - w stanie wojny i w stanie pokoju jednocześnie. Z jednej strony będziemy świadkami wojen, rozciągniętych w czasie, z drugiej będą tendencje do wykorzystywania technologii do wzmocnienia ideologicznego ładu – ruskiego miru i zachodniej wersji porządku międzynarodowego. Strony konfliktów będą wzmacniać podmioty niepaństwowe, takie jak Anonymous (dr hab. Agnieszka Bógdał-Brzezińska).

6)    Ukraina jest państwem mocno podzielonym, z jednej strony pod wpływem Rosji, z drugiej Zachodu. Rosyjskie wpływy sprzyjały aneksji Krymu oraz sukcesom w Łuagańsku (dr hab. Olekandr Radchenko, prof. UG).

7)    W 1990 r. Ukraina liczyła 51,6 mln obywateli, a w 2020 r. było to już zaledwie 44,6 mln. Jednym z czynników, który wpłynął na spadek demograficzny była/jest wojna w Ukrainie. Prognozuje się, że populacja Ukrainy spaść może w najbliższych latach nawet o 1/3. Może to poważnie zagrozić powojennym planom odbudowy kraju z powodu braku dostatecznych zasobów pracy (dr hab. Tomasz Michalski, prof. UG).

8)    Dotychczasowe rosyjsko-węgierskie bliskie powiązania gospodarcze oraz spór Budapesztu z Kijowem o formalny status mniejszości węgierskiej w zachodniej Ukrainie sprzyjają niedemokratycznemu kierunkowi w węgierskiej polityce. Członkostwo Węgier w UE i NATO czy innych społecznościach regionalnych, takich jak Grupa V4, stawia Budapeszt w pozycji znaczącego sojusznika bloku zachodniego. Dlatego Węgry w obliczu rosyjskiej inwazji na Ukrainę preferują półneutralny stan balansowania między Wschodem a Zachodem (dr hab. Adrian Tyszkiewicz).

9)    W Ameryce Łacińskiej głównymi sojusznikami Rosji są Kuba, Nikaragua i Wenezuela, które wstrzymały się od głosu lub głosowały przeciwko rezolucjom, potępiającym wojnę w Ukrainie. Reszta państw Ameryki Łacińskiej potępia wojnę w Ukrainie jako sprzeczną z wartościami ONZ, na co wpływ m.in. ma obecność i polityka USA, które od wielu lat promują zasadę nie-interwencjonizmu oraz pokojowe środki rozwiązywania sporów (prof. Jorge Schiavon)

10)    Amerykański podział świata na demokracje-autokracje nie przekonał wszystkich, a takie państwa jak Brazylia czy Indonezja odbierają to jako hegemonistyczną politykę USA, nakierowaną na utrzymanie wpływów w świecie. Wojna doprowadziła do zjednoczenia Zachodu, zwłaszcza UE i USA, co z kolei nie jest korzystne dla Chin. Rosja w perspektywie długoterminowej będzie przegraną stroną tej wojny, a największym wyzwaniem dla Zachodu będzie zmiana sposobu myślenia społeczeństwa rosyjskiego, którego 80% zgadza się ze sposobem myślenia prezydenta Putina (dr hab. Jakub Zajączkowski).

11)    Brazylia współpracuje z Federacją Rosyjską w dziedzinach takich jak polityka, gospodarka i wojsko. Z jednej strony na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ Brazylia głosowała za potępieniem rosyjskiej agresji na Ukrainę. Z drugiej strony brazylijscy przywódcy starają się utrzymywać dobre stosunki dwustronne z Rosją (dr Edyta Chwiej).

12)    Powstrzymywanie się BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, Afryka Południowa) od otwartego potępienia agresji i wyrażenie pozytywnej neutralności wobec Rosji, wynika przede wszystkim z trzech powodów: 1) poszukiwania strategicznej autonomii przez członków BRICS, opartej na zasadach suwerenności i hierarchii 2) zagęszczenia atrakcyjności instytucjonalnej między członkami ugrupowania, potęgowanej przez historyczne, polityczne i ekonomiczne powiązania pragmatyczne 3) wzajemnej nieufności i słabo zawoalowanych nastrojów antyzachodnich (dr hab. Marek Rewizorski, prof. UG).

13)    Stosunek Arabii Saudyjskiej do wojny w Ukrainie wynika 1) ze  stanu jej relacji z USA i Rosją 2) z tego, na ile może ona uzyskać korzyści z zaangażowania w wojnę (pomoc humanitarna, mediacje ws. uwolnienia schwytanych przez separatystów więźniów, języczek u wagi w sprawie ropy naftowej) 3) ze zmian, które zachodzą na arenie międzynarodowej – postępującej dehegemonizacji USA oraz wzrostu znaczenia Chin w Zatoce Perskiej (dr hab. Wojciech Grabowski, prof. UG).

Konkluzję seminarium można sprowadzić do podkreślenia roli i znaczenia państw Globalnego Południa (Ameryka Południowa, Afryka, Azja), które zaczęły się zastanawiać którą stronę konfliktu wspierać lub czy wybrać neutralność/politykę balansowania. Państwa zachodnie/demokratyczne  zaczęły zabiegać o opowiedzenie się po ich stronie (najczęściej Ukrainy). Nie zawsze jednak próby uzyskania poparcia kończyły się dla państw zachodnich/demokratycznych pozytywnie. Trudno nie zauważyć zachodzącej zmiany w układzie sił w świecie (układ in statu nascendi) oraz częstego odwoływania się do polityki transakcjonizmu/pragmatyzmu w relacjach między państwami Globalnej Północy z państwami Globalnego Południa.

Seminarium, w ocenie uczestników, było okazją do integracji oraz budowy sieci kontaktów i powiązań indywidualnych i instytucjonalnych w kraju i zagranicą. Niewykluczone są jego kolejne edycje.

dr hab. Wojciech Grabowski, prof. UG
Instytut Politologii UG